Παρά την ιδιαίτερη σημασία που έχουν οι συζητήσεις και τα συνέδρια για το χρέος, παραμένει για την Αριστερά το μεγάλο κενό πολιτικής δράσης, με μαζικό, κινηματικό χαρακτήρα, σχετικά με αυτό το ζήτημα. Τη στιγμή που το χρέος αποτελεί το πιο κεντρικό πολιτικό ζήτημα της χώρας μοχλό μεγάλων πολιτικών και οικονομικών ανακατατάξεων. Το ερώτημα είναι αν μπορούν οι δυνάμεις της Αριστεράς να συναντηθούν για να ανοίξουν το δρόμο σε μια πειστική, μετωπική κατεύθυνση απέναντι στην πολιτική των ιμπεριαλιστικών κέντρων και του αστισμού της Ελλάδας. Παρακάτω διερευνούμε το ζήτημα αυτό, όχι με κριτήριο το ποιος είναι ο κοινός μέσος όρος των διαφόρων απόψεων αλλά με κριτήριο το ποια είναι η αναγκαία και επαρκής γραμμή ρήξης με τον αντίπαλο.
Οι αιτίες του χρέους
Είναι αυτό το πρώτο ζήτημα που πρέπει να ξεκαθαριστεί. Αν αυτό δεν είναι σαφές τότε μιλάμε στο κενό. Σε προηγούμενο άρθρο (βλ «Δρόμος» φ. 64 07.05.2011) προσδιορίσαμε τις αιτίες της διατήρησης του χρέους την τελευταία εικοσαετία σε επίπεδα άνω του 100% του ΑΕΠ, ως εξής:
- παραγωγική αποδιάρθρωση της χώρας, συνέπεια σε μεγάλο βαθμό της προσαρμογής στις απαιτήσεις του Μάαστριχτ και της ΟΝΕ (βλ. «Δρόμος» φ.58: το ευρώ βασική αιτία του χρέους, ιδίως τα στοιχεία για το εμπορικό έλλειμμα με ΕΕ)
- χρεομηχανή, δηλαδή σύναψη νέων δανείων προκειμένου να αποπληρωθούν οι τόκοι των προηγούμενων δανείων (ενώ το κεφάλαιο των αρχικών δανείων μετακυλίεται από χρονιά σε χρονιά)
- ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, να δανίζει τις εμπορικές τράπεζες με χαμηλό επιτόκιο, οι οποίες με τη σειρά τους δανείζουν το Ελληνικό Δημόσιο με πολλαπλάσιο επιτόκιο
- ανοιχτή προικοδότηση των ελληνικών τραπεζών από το Δημόσιο, με 108 δις ευρώ (23 δις σε ρευστό και 85 δις σε εγγυήσεις)
- φορολογική ασυλία του μεγάλου κεφαλαίου
- υπέρογκες εξοπλιστικές και στρατιωτικές δαπάνες
- αποικιοκρατικές δημόσιες συμβάσεις
- Ολυμπιάδα 2004
- ιδιωτικοποιήσεις
η ταυτότητα των δανειστών
Είναι το δεύτερο που πρέπει να διασαφηνιστεί, όσο επιτρέπει τουλάχιστον η εν γένει αδιαφανής διαχείριση του ΔΧ. Η εκτίμηση που μπορεί να γίνει είναι ότι ο κύριος όγκος του ΔΧ βρίσκεται στα χέρια του διεθνούς μονοπωλιακού κεφαλαίου και του μεγάλου κεφαλαίου της Ελλάδας.
Ένα ιδιαίτερα σημαντικό ποσοστό, πάνω από 40% του ΔΧ και ολοένα αυξανόμενο, κατέχεται πλέον από την ΕΚΤ. Η τελευταία εκπροσωπεί το χρηματιστικό κεφάλαιο της ΕΕ, τα συμφέροντα των αρπακτικών πολυεθνικών κολοσσών, τα συμφέροντα της ευρωπαϊκής ελίτ. Τα συμφέροντα όλων αυτών δηλαδή που, κέρδισαν μυθώδη ποσά δεκάδων δις ευρώ με τις εξαγωγές τους στην Ελλάδα και τη στοχευμένη παραγωγική αποδιάρθρωση της Ελλάδας (στη δεκαετία 1999 -2008 ήταν 235 δις οι εξαγωγές της ΕΕ στην Ελλάδα, 167 δις το εμπορικό έλλειμμα της Ελλάδας με την ΕΕ, έναντι μόλις 40 δις ευρωπαϊκών επιδοτήσεων -βλ. «Δρόμος» φ. 58).
Ένα επίσης μεγάλο ποσοστό του ΔΧ κατέχεται από τις διαβόητες αγορές, κολοσσιαία αμοιβαία κεφάλαια, καθώς και από τις ευρωπαϊκές, αμερικανικές, ελληνικές τράπεζες. Πρέπει παράλληλα να σημειωθεί ότι οι τράπεζες έχουν στενή επιχειρηματική σχέση, ακόμη και μετοχική διασύνδεση, με τους επιχειρηματικούς ομίλους που εμπλέκονται με τις αποικιοκρατικές δημόσιες συμβάσεις, με τους εξοπλισμούς, με τις ιδιωτικοποιήσεις. Ενδεικτικό το παράδειγμα της Deutshe Bank και της Siemens.
Από την άλλη μεριά το 10% του ΔΧ βρίσκεται σε ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία. Ένα μικρό ποσοστό βρίσκεται σε ασφαλιστικά ταμεία χωρών του εξωτερικού και μικρο-ομολογιούχους.
Θα μπορούσε λοιπόν ως προς την ταυτότητα των δανειστών της Ελλάδας να γίνει η προσέγγιση ότι τουλάχιστον το 85% του ΔΧ βρίσκεται στα χέρια της διεθνούς ελίτ και του ντόπιου μεγαλοαστισμού.
άρνηση αναγνώρισης του χρέους
Αν συνδέσουμε τα δύο προηγούμενα σημεία, τις αιτίες του ΔΧ και την ταυτότητα των δανειστών, προκύπτει ένα πρώτο πολιτικό συμπέρασμα. Το συντριπτικά μεγάλο ποσοστό του ΔΧ (τουλάχιστον 85%) ελέγχεται από αυτούς τους ίδιους που ευθύνονται για τη δημιουργία του και για τη διαρκή διόγκωση του. Μάλιστα οι ίδιοι επί χρόνια κερδοσκοπούσαν διπλά. Όχι μόνο από τη φοροασυλία, από τις αποικιοκρατικές συμβάσεις, από το ξεπούλημα του δημόσιου πλούτου και από τα κέρδη των πωλήσεων κεφαλαιουχικών και καταναλωτικών αγαθών στη χώρα. Κερδοσκοπούσαν επίσης από αυτό το ίδιο το ΔΧ, καθώς τοποθετούσαν μέρος των κερδών τους στο ΔΧ απολαμβάνοντας μεγάλα επιτόκια. Πρόκειται για διπλή ληστεία.
Άρα, μια βασική θέση στην οποία εύλογα θα μπορούσε να συγκλίνει όλη η Αριστερά είναι «άρνηση αναγνώρισης του χρέους που βρίσκεται στα χέρια αυτών που ευθύνονται για το χρέος, δηλαδή διαγραφή του συντριπτικά μεγάλου μέρους του χρέους». Φυσικά, η επίτευξη ενός τέτοιου στόχου δεν θα γίνει δια μιας. Σημαίνει μια ριζική επαναδιαπραγμάτευση και προφανώς αντιπαραθέσεις με τους πιστωτές, λεπτομερείς έρευνες για τις διασυνδέσεις των πιστωτών και υπαιτίων του χρέους κλπ
στάση πληρωμών του δημόσιου χρέους
Αναφερόμαστε στην αθέτηση πληρωμών με πρωτοβουλία του οφειλέτη (default). Η θέση αυτή πρέπει να υποστηριχθεί για δύο λόγους. Πρώτα και κύρια γιατί είναι δίκαιη, καθώς το συντριπτικά μεγάλο ποσοστό του ΔΧ, όπως προαναφέρθηκε, δεν πρέπει να αναγνωριστεί από την Αριστερά και το λαό. Εν συνεχεία, η στάση πληρωμών με πρωτοβουλία του οφειλέτη είναι ο μόνος τρόπος ώστε να υπάρξει διαπραγμάτευση με όσους κατέχουν το ΔΧ. Αν δεν το κάνεις αυτό παραμένεις ανίσχυρος στα νύχια των τοκογλύφων. Γιατί τονίζουμε αυτή την πτυχή (διαπραγματευτική διάσταση της στάσης πληρωμών); Διότι ακόμη κι αν κάποιος δεν συμφωνεί απολύτως με την άρνηση αναγνώρισης του χρέους, είναι δύσκολο να αρνηθεί ότι ο μοναδικός δρόμος για να πετύχεις μια μερική έστω διαγραφή του χρέους είναι η στάση πληρωμών. Συμπερασματικά άλλη μια βασική, θα λέγαμε η αρχική, η πρώτη θέση στην οποία θα μπορούσε να συγκλίνει όλη η Αριστερά είναι «στάση πληρωμών του ΔΧ με πρωτοβουλία του οφειλέτη».
Δεν ξεχνάμε ότι σήμερα το κράτος έχει ουσιαστικά προχωρήσει σε στάση πληρωμών, όχι όμως του ΔΧ, αλλά του λαού.
η παραγωγική ανασυγκρότηση
Όσο μεγάλο μέρος του χρέους κι αν διαγραφεί, γρήγορα μπορεί να ξανασχηματιστεί. Το παρελθόν δείχνει ότι το ΔΧ ως ποσοστό του ΑΕΠ πέρασε από 28% το 1980 στο 80% το 1990 και στο 110% το 1993. Συνεπώς το πιο κρίσιμο ζήτημα απέναντι στο οποίο πρέπει να τοποθετηθεί η Αριστερά είναι η ριζική αλλαγή μοντέλου της χώρας. Μιλάμε για μια πολύπλευρη ανασυγκρότηση, παραγωγική κατά βάση αλλά παράλληλα κοινωνική, πολιτιστική, θεσμική.
Στο ζήτημα αυτό η σκέψη, η συζήτηση και η πρόταση είναι ακόμη πολύ πίσω από τις ανάγκες. Στο πάνδημο ερώτημα «ποιος είναι ο άλλος δρόμος;» η απάντηση της Αριστεράς είναι ακόμη αδύναμη. Παρακάτω περιοριζόμαστε σε μια συνοπτική αναφορά σε βασικές έννοιες, που θα όφειλε η Αριστερά να γονιμοποιήσει:
- Η εθνικοποίηση, κατά αρχήν των τραπεζών και των στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεων και οργανισμών
- Η αξιοποίηση του πλουτοπαραγωγικού δυναμικού της χώρας (ανθρώπινο δυναμικό, ενέργεια, ορυκτός πλούτος, γεωφυσική ποικιλομορφία), με συστηματική αναβάθμιση του περιβάλλοντος.
- Η υποκατάσταση ενός μεγάλου τμήματος των εισαγωγών από ντόπια παραγωγή, μέσα από ένα εκτεταμένο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων. Όταν σήμερα πχ μιλάμε για «πράσινη ανάπτυξη» αλλά με ανεμογεννήτριες από τη Δανία και την Ισπανία και φωτοβολταϊκά από την Κίνα και την Γερμανία. Ειδικής σημασίας είναι η ανάπτυξη του κλάδου παραγωγής μέσων παραγωγής (παραγωγή μηχανών).
- Η κεφαλαιακή επάρκεια, στηριγμένη κυριαρχικά στην υπαρκτή εσωτερική συσσώρευση και στη λαϊκή αποταμίευση –ο ξένος δανεισμός δεν θα αποκλειόταν υπό την αδήριτη προϋπόθεση της μη επέμβασης στην πολιτική της χώρας
- Το «νέο δημόσιο», που μπορεί και πρέπει να οργανωθεί έτσι ώστε να λειτουργεί αποτελεσματικά στην υπηρεσία της κοινωνίας. Ο κεντρικός σχεδιασμός και ο κοινωνικός έλεγχος είναι οι βασικοί πυλώνες γι’ αυτό, αξιοποιώντας τα σύγχρονα εργαλεία προγραμματισμού, καταγραφής και ελέγχου. Υπάρχουν πράγματα που από σήμερα θα μπορούσαν να γίνουν (πχ να δημοσιεύονται όλες οι δημόσιες συμβάσεις και η εξέλιξη τους στο διαδίκτυο –πράγμα που, παρά τις κορώνες περί «διαύγειας», επιμελώς αποφεύγεται)
- Η αποκατάσταση της εργασίας, ώστε να γίνει δημιουργική, αξιοπρεπής και παραγωγική για κάθε πολίτη. Με πλήρη απασχόληση και μείωση των ωρών απασχόλησης.
- Η ανασύσταση των κοινωνικών τομέων (Υγεία, Πρόνοια, Παιδεία, Έρευνα) και η πολιτιστική αναγέννηση
- Η δημοκρατία. Με τους πολίτες να έχουν όλον τον απαραίτητο χρόνο για την απασχόληση με τα κοινά. Με τα κινήματα των πολιτών να παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινωνικής ζωής. Με την πληροφόρηση να γίνεται κοινωνικό αγαθό και τα ΜΜΕ να κοινωνικοποιούνται. Με ένα νέο καταστατικό χάρτη
- Η αποκατάσταση της διεθνούς θέσης της χώρας, με βάση την ισοτιμία και την αλληλεγγύη μεταξύ των λαών, σε ρήξη με τον ιμπεριαλισμό
Δεν μπορούν (και μάλλον δεν χρειάζεται) να προσδιοριστούν σήμερα με ακρίβεια όλες οι πλευρές ενός άλλου μοντέλου. Όμως αναμφισβήτητα θα είναι μια δυναμική διαδικασία, σε μια γραμμή ρήξεων με το κατεστημένο και σε στενή σχέση με τον κοινωνικοπολιτικό συσχετισμό δύναμης. Ξεκινά από ένα μεταβατικό πρόγραμμα οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής διεξόδου προς όφελος των εργαζομένων και εκτείνεται μέσα στη διαδικασία του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού.
η ανατροπή
Απόλυτη προϋπόθεση για τη ρήξη με τους δανειστές είναι η ριζική αλλαγή του σημερινού πολιτικού συσχετισμού δύναμης και η ανατροπή του σημερινού πολιτικού συστήματος μέσα από έναν μεγάλο λαϊκό ξεσηκωμό. Όπως λέει το σύνθημα: «να φύγουν κυβέρνηση, Τρόικα, Μνημόνια». Και όχι μόνο η κυβέρνηση αλλά ολόκληρο το νεοφιλελεύθερο πολιτικό τόξο (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΛΑΟΣ και λοιποί). Η διεκδίκηση δημοψηφίσματος για το χρέος (κατά το παράδειγμα της Ισλανδίας) μπορεί να βοηθήσει σε αυτήν την κατεύθυνση.
Η ανατροπή της σημερινής κατάστασης δεν πρέπει να ταυτίζεται με τη λύση του προβλήματος –ένα λάθος που συνήθως γίνεται. Η ανατροπή είναι ένα πρώτο μεγάλο καθοριστικό βήμα σε ένα μεγάλης κλίμακας εγχείρημα, αποτελεί το μόνο δρόμο που έχει προοπτική για το λαό αλλά θα έχει και δυσκολίες για το λαό –στην κατάσταση που έχει φθάσει η χώρα και η κοινωνία δεν υπάρχει εύκολος δρόμος.
ο σκόπελος του ευρώ
Οι διαφορετικές προσεγγίσεις στα ζητήματα της ΕΕ και του ευρώ επηρεάζουν την κοινή στάση της Αριστεράς για το χρέος. Όμως, το κεντρικό πολιτικό ζήτημα της περιόδου είναι το χρέος –το ευρώ έπεται. Ο καταλύτης ευρύτερων κοινωνικοπολιτικών ανακατατάξεων είναι το χρέος. Σημειώνουμε ότι από τη στάση απέναντι στο χρέος όπως προβλήθηκε παραπάνω (άρνηση αναγνώρισης του ΔΧ, παραγωγική ανασυγκρότηση σε ρήξη με το πλαίσιο που ορίζει το Σύμφωνο Σταθερότητας) προκύπτουν σε μια πορεία καθοριστικές συνέπειες για τη συμμετοχή στην ΟΝΕ και το ευρώ -μάλλον αναπόφευκτα αναγκαιότητα- πχ η αναγκαιότητα εργαλείων νομισματικής πολιτικής. Ας ληφθεί επίσης υπόψη ότι στο ζήτημα του χρέους έχει πλέον διαμορφωθεί μια κοινωνική δυναμική υπέρ της διαγραφής μεγάλου μέρους (οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ένα 55% υπέρ), τη στιγμή που η λαϊκή αμφισβήτηση του ευρώ είναι μεν ανεβασμένη αλλά παραμένει μάλλον μειοψηφική. Άρα, για μια κοινή στάση της Αριστεράς το κρίσιμο ζήτημα είναι η στάση απέναντι στο χρέος σε συνδυασμό με μια στάση ρήξης με την πολιτική της ΕΕ. Εξίσου σοβαρό είναι να αναπτυχθεί μια μεγάλη καμπάνια της Αριστεράς για τις συνέπειες του ευρώ, ειδικά στην Ελλάδα, και για το επερχόμενο «Σύμφωνο για το ευρώ». Χωρίς αυτά η όποια συνθηματολογία –ακόμη και η πιο συγκρουσιακή- είναι άνευ νοήματος, δεν αλλάζει συσχετισμούς.
υπάρχουν οι όροι
Η Αριστερά οφείλει προς την κοινωνία μια αυτοκριτική για το ζήτημα του χρέους. Υποτίμησε εντελώς το ζήτημα ήδη από τη δεκαετία του 90. «Ζαλίστηκε» από την αστική ρητορική της ισχυρής Ελλάδας της ΟΝΕ. «Ανακάλυψε» την ιμπεριαλιστική διάσταση της Ελλάδας ή τον ελληνικό μικροϊμπεριαλισμό. Έτσι, χάθηκε μια μεγάλη ευκαιρία. Σήμερα, υπάρχουν οι όροι για μια κοινή στάση για το χρέος, σε πλήρη ρήξη με την συστημική πολιτική. Υπάρχει επίσης η ανάγκη σοβαρής διερεύνησης διαφόρων ζητημάτων (πχ ιδιωτικό και τραπεζικό χρέος, σχέδιο ανασυγκρότησης, εργαλεία νομισματικής πολιτικής, πόροι κλπ) Το πιο επείγον όμως είναι να ξεκινήσει με μια μεγάλη μετωπική καμπάνια ενημέρωσης και διαφώτισης του λαού. Ας μη χαθεί και η τωρινή ευκαιρία
<Σε πλαίσιο>
κεντρικοί στόχοι
- Στάση πληρωμών του ΔΧ με πρωτοβουλία του οφειλέτη
- Άρνηση αναγνώρισης του χρέους που βρίσκεται στα χέρια αυτών που ευθύνονται για το χρέος
- Ριζική αναδιαπραγμάτευση και διαγραφή του συντριπτικά μεγάλου μέρους του χρέους
- Εθνικοποίηση των τραπεζών και όλων των στρατηγικής σημασίας οργανισμών
- Παραγωγική ανασυγκρότηση και νέος δημόσιος τομέας με κεντρικό σχεδιασμό και κοινωνικό έλεγχο
- Ετοιμότητα για ρήξεις με το πλαίσιο που επιβάλλει η ΕΕ (Σύμφωνο Σταθερότητας και επερχόμενο «Σύμφωνο για το ευρώ»)
- Αλληλεγγύη και συνεργασία με τους λαούς, ειδικά του ευρωπαϊκού Νότου
- Μετωπικό λαϊκό κίνημα για την ανατροπή των Μνημονίων και του πολιτικού συστήματος που τα υπηρετεί
- Δημοκρατία παντού
Χρ. Καραμάνος
